Iliotibijalni trakt je mišićno – tetivna struktura koja se pruža duž spoljašnje strane noge, od karlice (tačnije ilijačne kosti) do golenjače (kost potkolenice, lat. tibia).  Pomeranjem noge, traktus prelazi preko spoljašnje koštane kvržice tj. kondila na dnu butne kosti (Halpern i Tucker, 2008).

Iliotibijalni trakt se pruža celom dužinom spoljašnje strane natkolenice.  Duž iliotibijalnog trakta pripajaju se mišići – m. tensor fasciae latae i m. gluteus maximus. U položaju pune ekstenzije u zglobu kolena (koleno skroz opruženo), trakt se nalazi ispred spljašnjeg kondila butne kosti, dok se pri fleksiji kolena (savjenom kolenu) od 40 stepeni trakt  postavlja iza kondila femura, pri čemu se kreće preko spoljašnjeg epikondila butne kosti (femur).

Sindrom trenja iliotibijalnog trakta nastaje upravo zbog struganja trakta o lateralni epikondil femura (butne kosti) u toku aktivnosti sa mnogo ponavljanih pokreta fleksije i ekstenzije (savijanja i opružanja) kolena, što dovodi do iritacije i upalnog odgovora samog trakta i najčešće dovodi do zapaljenja pripadajuće burze odnosno burzitisa (upale sluzne kesice čija je funkcija inače da smanje trenje između tetiva i kosti, između tetiva i tetiva, između koštanih izbočina i same kože).

Sindrom iliotibijalnog trakta spada u sindrome prenaprezanja. 

” Hronična oštećenja lokomotornog sistema (sistema za kretanje) nastala u sportu i rekreaciji ili usled nekih drugih zanimanja, posledica su dugotrajnih, ponavljanih mikrotrauma koje uzrokuju prenaprezanje određenog tkiva, odnosno dela sistema za kretanje” (Pećina i sar., 2004).

Osnova nastanka svih sindroma prenaprezanja lokomotornog sistema jeste ponavljana trauma koja nadvladava sposobnost reparacije tkiva, i to bilo da je reč o tetivi, kosti, hrskavici, mišiću, sluznoj vreći (burzi) ili o mišićno-tetivnom ili tetivno-koštanom prelazu.

UZROK NASTANKA

Da bismo odabrali pravi tretman moramo da shvatimo šta je pravi uzrok bola. Bol na spoljašnjoj strani kolena je zapravo samo posledica. Uzrok naravno može biti vrlo različit, npr. loša i istrošena obuća, razlika u dužini noge, neodgovarajući trening, tvrda i neravna podloga/teren, takođe i prevelika telesna težina,
anatomske deformacije ili nepravilnosti stopala, kao što je naglašena pronacija stopala (spuštenost ili propadanje medijalnog longitudinalnog svoda prema unutra – jednostavnije rečeno preveliki oslonac na unutrašnju stranu stopala) što dovodi do prevelike rotacije potkolenice unutra, a to uzrokuje prekomerno naprezanje trakta i posledično pojačano trenje trakta o izbočenje na spoljašnjem kondilu butne kosti, zatim disbalans u snazi mišića zadnje i prednje, medijalne i lateralne strane natkolenice, prevelika napetost iliotibijalnog trakta, itd (Videoreha, 2017).

Istraživanja koja su ranijih godina sprovedena ukazuju na to da je glavni uzrok nastanka sindroma iliotibijalnog trakta zapravo slabost abduktora natkolenice.  Kao što je ranije spomenuto, u Iliotibijalni trakt ulaze i vlakna mišića zadnjice, i velikog i srednjeg (gluteus maximus et gluteus medius), a kako je m.gluteus maximus najsnažniji, a time i najvažniji mišić za odmicanje noge u stranu i rotaciju noge prema spolja u zglobu kuka, vrlo je često njegova slabost uzrok ovog sindroma.

Jedno zanimljivo istraživanje je takođe potvrdilo važnost mišića m.gluteus maximus-a. Naime srovedeno je istraživanje u kom se vršila kompresija (pritisak) na triger tačke u Iliotibijalnom traktu, želeći da se preko stimulacije receptora za duboki senzibilitet (kao što su Pačinijeva telašca koja reaguju na jak pritisak) stimuliše uključivanje mišića gluteus maximus-a, kako bi se smanjila napetost iliotibijalnog trakta i time sprečila preterana unutrašnja rotacija u zglobu kuka. Naravno kod osoba koje nisu imale sindrom iliotibijalnog trakta došlo je baš do takvog odgovora, dok se kod osoba sa ovim sindromom uključivao mišić koji učestvuje u sprečavanju unutrašnje rotacije kolena m. tensor fasciae latae, ali kako njegova osnovna funkcija nije odupiranje unutrašnjoj rotaciji kuka, on će u tom slučaju previše pritiskati distalna vlakna (krajnja tkiva sa kojima se završava Iliotibijalni trakt), zbog čega on može posledično da otekne na mestu kod kolena.

Klinička slika

U početnom stadijumu bol je slabog intenziteta i javlja se nakon dužeg hoda ili sportske aktivnosti u toku koje dolazi do ponavljanih pokreta fleksije i ekstenzije u kolenom zglobu (npr. nakon trčanja, hodanja, vožnje bicikla, skijanja). Bol obično nestaje nakon nekoliko sati odmora. U daljoj fazi, bol se pojavljuje na početku aktivnosti, nestaje nakon zagrevanja, da bi se opet pojavio nakon završetka aktivnosti. Jedna od najčešćih grešaka u početku jeste ta da se u početku ne traži pomoć, jer se bol povlači i tako se nastavljaju aktivnosti istim intenzitetom. To rezultuje daljim razvojem sindroma, pa je bol prisutan tokom cele aktivnosti, a nakon završetka još se i pojača. U krajnjem stadijumu bol ometa i normalni hod.

Prisutna je lokalna bolna osetljivost na dodir u predelu spoljašnjeg epikondila butne kosti, oko 3 cm iznad zglobne pukotine sa spoljašnje strane. Bol se naglašeno pojačava kada se optereti noga punom težinom u fleksiji kolena 30-40 stepeni. Takođe, može biti prisutno preskaknje iliotibijalne trake preko spoljašnjeg epikondila butne kosti, pri savijanju-opružanju potkolenice na 30-40 stepeni. Većina pacijenata ima  zategnutost iliotibijalnog traktusa, a kod nekih se može čuti i zvučni fenomen u vidu klika pri preskakanju traktusa preko epikondila na butnoj kosti.

Terapija

Terapija zahteva odmor i smanjenje aktivnosti, uz fizikalnu terapiju koja uključuje elektroterapiju (IFS, TENS), ultrazvuk, laser u cilju redukcije bola, lokalne aplikacije lekova, smanjenja otoka i regeneracije tkiva, primenjuje se i manuelna terapija, ciljana opuštanja mišića, vakum terapiju, tehnika miofascijalnog oslobađanja, dry needling odnosno suva punkcija kojom tretiramo triger tačke u zategnutom snopu mišića, takođe i kinesiotaping kao podrška celokupnoj terapiji.

Uz sve to, kada obezbolimo dovoljno regiju, primenjuju se vežbe istezanja, a na slikama ispod možete videti i primer nekih korisnih vežbi.

Istezanje m. tensor fascia latae (Slika 1.)
Opis vežbe: Levu nogu postavite na uzvišenje i skliznite njom 30 cm u levo, a desnom nogom iskoračite tako da celim stopalom dodirujete pod i da vam je potkolenica pod uglom od 90 stepeni. Zategnite mišiće stomaka i pomerite gornji deo tela u levo i malo ka napred tako da stvorite luk između stopala i trupa. Pripazite da se ne izvijate u donjem delu leđa. Osetite istezanje u gornjem spoljašnjem  delu butine.

Slika 1. Istezanje m. tensor fascia latae

Istezanje iliotibijalnog trakta (Slika2.)
Opis vežbe: Stanite uspravno sa rukama priljubljenim uz telo. Prekrstite levu nogu iza desne koliko najviše možete. Izdahnite i savijajući trup u desnu stranu obema rukama pokušajte da dodirnete petu leve noge. Zadržite položaj i opustite se.

Slika 2. Istezanje iliotibijalnog trakta

Istezanje fleksora kuka (m. iliopsoas) (Slika 3.)
Opis vežbe: Sedite na ivicu stabilnog stola ili klupe. Lezite na leđa i obe noge rukama privucite prema grudima. Uhvatite obema rukama svoje levo koljeno i oprezno opružite svoju desnu nogu dok ne počne slobodno da visi u vazduhu. Pazite da vam kičma sve vreme ostane u kontaktu sa stolom.

Slika 3. Istezanje fleksora kuka (m. iliopsoas)

Istezanje mišića zadnje lože (Slika 4.)
Opis vežbe: Sedite uspravno na pod sa ispruženim nogama. Savijte koleno jedne noge i klizajte petom prema preponi ispružene noge tako da između ispružene i savijene noge nastane ugao od 90º. Izdahnite, savijte se u trupu spuštajući gornji deo tela prema ispruženoj natkolenici, zadržite položaj i opustite se.

Slika 4. Istezanje mišića zadnje lože